Istorija
Grad Kikinda nalazi se na prostoru koji je bogat tragovima starih i iščezlih kultura i civilizacija. Mnogobrojni arheološki nalazi svedoče da su ovde ljudi živeli još u vremenu od pre sedam hiljada godina. Međutim, kontinuitet tog trajanja često je narušavan i prekidan. Ljudi su se naseljavali i odlazili, bivali i nestajali, a sve u zavisnosti od mnogobrojnih i različitih istorijskih okolnosti.
NAZIV
Naziv Kikinda prvi put je zabeležen početkom 15. veka i to u obliku Kökényd, a najverovatnije je označavao, zajedno sa nazivom Ecehida, ime više manjih naselja, odnosno dobara ugarskih, a zatim i srpskih despota. Današnji naziv grada javlja se prvi put na geografskoj karti 1718. godine kao Gross Kikinda i tada ne obeležava naselje , već nenaseljen prostor-pustaru. Inače, pridev Gross, Nagy ili Velika u nemačkoj, mađarskoj, odnosno srpskoj varijanti, bio je u zvaničnoj upotrebi u imenu grada sve do kraja 1947. godine. Etimološko poreklo imena Kikinde nije u potpunosti razjašnjeno. Najčešće se objašnjava mađarskim nazivom korovske biljke kökény (trnjina) i starim slovenskim, odnosno praslovenskim korenom kik (glava).
SAVREMENA ISTORIJA
storija savremene Kikinde može se u kontinuitetu pratiti počev od pre 250 godina, tačnije od 1751-1753. godine, kada je područje na kojem se danas grad nalazi naseljeno. Prvi naseljenici bili su Srbi, austrijski graničari koji su štitili granicu od Turaka na Morišu i na Tisi i koji su, nakon Požarevačkog mira sklopljenog izmedu Austrije i Turske, kada Turci gube Banat, praktično ostali bez svog osnovnog zanimanja. Novoosnovano naselje brzo se organizovalo, a bivši graničari privikli na nov, ratarski način života. Koju deceniju kasnije, pored Srba, naseljavaju se i Nemci, Mađari, Jevreji…
Dvadesetak godina nakon osnivanja naselja, 12. novembra 1774. godine, austrijska carica Marija Terezija posebnom privilegijom formira Velikokikindski privilegovani dištrikt (okrug), kao specifičnu feudalnu upravnu jedinicu sa sedištem u Kikindi. U sastavu dištrikta, pored Kikinde, bilo je još devet naselja srpskih graničara u severnom i srednjem Banatu: Srpski Krstur, Jozefovo (deo današnjeg Novog Kneževca) , Mokrin, Karlovo (deo današnjeg Novog Miloševa), Bašaid, Vranjevo (deo današnjeg Novog Bečeja), Melenci, Kumane i Taraš. Stanovnici ovih mesta imali su za to vreme, značajne ekonomske, pa i političke povlastice u okviru austrijske monarhije. Dištrikt , je funkcionisao, istina sa prekidima, sve do 1876. godine, kada se ukida, a Kikinda organizaciono i upravno pripada novoosnovanoj Torontalskoj županiji čije je sedište bilo u Bečkereku (Zrenjaninu) i koja je obuhvatala gotovo čitav Banat (srpski, mađarski i rumunski). Zanimljiv je podatak da je krajem 19. veka Kikinda bila najnaseljenije mesto Torontalske županije, imala je oko 22.000 stanovnika.
URBANISTIČKI POGLED
U urbanističkom smislu grad pripada grupaciji takozvanih planski organizovanih naselja. Trasiranje i presecanje ulica izvršeno je u drugoj polovini 18. veka prema važećem državnom urbanističkom planu za izgradnju novih naselja u Banatu. Taj je plan podrazumevao naseobinu pravilno ušorenih i širokih ulica koje se seku pod pravim uglom, centralni gradski trg sa pijacom, crkvom, gradskom kućom, školom, gostionicom, itd. U tom smislu se i danas, posle 250 godina, grad nije bitno izmenio.
ZNAČAJNI PERIODI
Od značajnijih datuma, odnosno perioda u novijoj istoriji Kikinde , treba istaći i godinu 1848/49. kada je kroz grad protutnjala poznata buna Srba u Vojvodini. U prvom trenutku Kikinđani su ispoljavali gotovo isključivo socijalni revolt, da bi kasnije pobuna poprimila nacionalno obeležje. U gradu se naizmenično smenjuje srpska i ugarska vlast, uz velika sukobljavanja, stradanja i razaranja. Bio je to jedan od najtežih i najsloženijih trenutaka u istoriji Kikinde.
Vremensko razdoblje od kraja 19. veka pa do početka prvog svetskog rata predstavlja miran i plodotvoran period u istoriji Kikinde i obeležen je naglim privrednim i urbanim razvojem grada. Između ostalog, tada se formira i ambijentalno gradsko jezgro koje i danas krasi Kikindu, grad dobija uređenu samoupravu 1895. godine (statut, senat, gradsko predstavništvo, gradonačelnika, itd).
Kraj prvog svetskog rata, odnosno 20. novembar 1918. godine označava jedan od prelomnih trenutaka u istoriji Kikinde. Ulazak srpske vojske u grad predstavljao je ostvarenje dugogodišnje težnje Kikinđana-Srba za ujedinjenjem sa matičnom državom-Srbijom. Međutim, na ekonomskom planu grad se našao u veoma nepovoljnoj situaciji sa dve granice u zaleđu i presečenim komunikacijama. Razdoblje izmedu dva svetska rata ne predstavlja period ekonomskog uspona grada, naprotiv.
Nakon samo dvadesetak godina mira, Kikinda ulazi u burno razdoblje novog, drugog, svetskog rata. Oslobođena je 6. oktobra 1944. godine. 0voga puta država ostaje ista, ali se bitno menja njena ekonomsko-politička organizacija i struktura. Takođe, značajno se menja i etnička slika grada. Gubi se nemačko i jevrejsko stanovništvo, a bilo je oko 22% Nemaca i oko 2% Jevreja.
Razdoblje od polovine šezdesetih do polovine osamdesetih godina 20. veka, slično onom s kraja 19. i početka 20. veka, obeleženo je dinamičnim razvojem grada: nove fabrike i proizvodni pogoni, nove stambene zgrade i naselja, razni objekti opšteg društvenog standarda, popločane ulice… definitivno su istakli i uobličili urbanu dimenziju Kikinde.
